Harmen van Straaten over zijn moeder en boek ‘Lijtje’: ‘Woedend schreef ze een brief aan koningin Juliana’

Harmen, even. Naast het schrijven van kinderboeken illustreerde je ook nog vierhonderd boeken in binnen- en buitenland. Je zou kunnen zeggen: Harmen zit niet graag stil. Klopt dat?

“Haha, nou, het is niet dat ik altijd aan het werk ben. Ik heb nu toevallig een paar weken vrij genomen en zit in Italië voor een talencursus.”

Dan kan ik je rustig alles vragen over je moeder én het boek Lijtje. Hoe ben je op het idee gekomen?

“Mijn moeder is bijna twee jaar geleden naar een verzorgingshuis gegaan. Op een goed moment ging ik bij haar op bezoek, en werd bij binnenkomst helemaal enthousiast ontvangen door het personeel. ‘Wat een nieuws, gefeliciteerd man!’ Blijkbaar had mijn moeder gezegd dat ik een profvoetballer was bij Sparta en Ajax. Ik heb daar toen voor de grap een paar stukjes over geschreven en op Facebook gezet. Voor vrienden en familie, was het idee, maar het werd ook gelezen door mensen die ik niet kende. Toen belde mijn uitgever, Bruna, met de vraag of we daar niet een boek van konden maken.”

Hoe heb je je moeder betrokken bij het boek? Het ophalen van herinneringen lijkt me best lastig voor iemand die dementerend is?

“Ik dacht: we beginnen gewoon en we kijken wel hoe het gaat. We stapten in de auto en toen begon ze iets te vertellen over dat ze zo van bomenlanen hield. Dan ging ik daar op verder, en zo kwamen er vaak vanzelf dingen naar boven. Die schreef ik op. Wat daar ook in meespeelde, is dat mijn moeder vlak voordat ze naar het verzorgingshuis ging - ik denk in een delier - allemaal foto’s had weggegooid. Eigenlijk hadden we dus niets meer. Toen heb ik haar ook specifiek gevraagd naar herinneringen waarvan ik wist dat er foto’s van waren.”

Eigenlijk maakte je met die verhaaltjes een nieuw fotoboek. Wat mooi.

“Ja, dat vond ik ook.”

Zijn er dingen die zij nog wist, maar die jij was vergeten?

“Er zaten wel dingen die ik als kind ervaren heb en die ergens in mijn achterhoofd zaten, maar waar ik niet echt conclusies aan verbonden had. Door de gesprekken met mijn moeder kwam ik erachter wat ik misschien ergens tóch wel wist - namelijk dat ze best een beetje een stoute vrouw was. Ik denk niet dat ze er ooit iets mee gedaan heeft, maar in haar hoofd was ze in elk geval wel ondeugend naar andere mannen. Daar kwamen we zomaar opeens op uit.”

“En ze heeft de Tweede Wereldoorlog meegemaakt. Daar was ik ook benieuwd naar, hoe dat voor haar is geweest, als alleenstaande en na de oorlog ook als werkende moeder.”

En?

“Wat heel frappant was, en dit wist ik niet, is dat als ze bepaalde problemen niet kon oplossen, ze een brief schreef aan koningin Juliana. Ze was bijvoorbeeld woedend dat ze als alleenstaande moeder werkte, een huis kon huren en een bankrekening had, maar dat dat allemaal niet meer mocht zodra ze trouwde. Want dan was je ‘handelingsonbekwaam.”

Ja, dat is vrij bizar hè.

“Ja. En daar waren veel vrouwen van achttien, negentien jaar toen heel boos over. Die wilden na de oorlog sowieso niet meer aan het lijntje lopen. Ze waren al een stuk zelfstandiger dan hun moeders, maar werden op veel fronten kortgehouden. Voor kinderen van werkende moeders was er bijvoorbeeld geen BSO, zoals nu. En overblijven bestond ook nog niet. Werken werd niet bepaald gestimuleerd.”

Jouw moeder werkte wel. Hoe loste zij dat dan op?

“Ze kaartte het overblijven aan op school. Daar waren de leraren niet blij mee. Die zeiden: dat jouw moeder wil werken moet ze zelf weten, maar wij gaan niet voor jullie zorgen. Dus we werden gewoon in de fietsenstalling gezet met onze boterhammen.”

Het lijkt me lastig als iemand iets vol overtuiging vertelt, en jij zegt dat het niet waar is?

“Dat moet je dus ook niet doen. Het is haar wereld. Als je die ontkent, maak je mensen boos, en je verwart ze - dus dan speel je mee. Net als het personeel in het verzorgingshuis dat deed. Zo was ik een keer met mijn moeder op een begraafplaats. We stonden bij een graf waarvan ze zei dat het van haar vader was. Even later staat ze andere graven aan te wijzen en zegt dat haar familie daar ligt. Dat laat ik dan maar gaan, en hebben we alsnog een hele gezellige middag.”

Kreeg je bij het ophalen van die herinneringen desondanks soms niet de neiging om ze te verifiëren?

“Nou, op een goed moment dacht ik: waar komt die fascinatie voor voetbal vandaan, en waarom denkt ze dat ik bij Sparta en daarna bij Ajax speelde? Uiteindelijk bleek dat haar vader profvoetballer was. Hij werd in 1908 landskampioen met Sparta en speelde daarna zelfs in Duitsland, bij ASV Hamburg. Maar hoe zit het dan met Ajax, dacht ik. Toen herinnerde ik me opeens dat mijn oudste zus een vriendje had dat bij Ajax speelde. Dat vond ik allemaal heel fascinerend.”

Met welk gevoel wil je de lezer achterlaten na het lezen van Lijtje?

“Met een vrolijke kijk op het omgaan met dementie, want de zware en negatieve kant wordt veel vaker belicht. En misschien kan ik lezers op het idee brengen om zelf ook eens met hun ouders te praten en verhaaltjes voor jezelf op te schrijven. Toen mijn vader overleed had ik spijt dat ik hem bepaalde dingen niet gevraagd heb over vroeger. En, tot slot, hoop ik dat de lezer plezier heeft om te lezen over een vrouw als mijn moeder, die voor haar tijd best onafhankelijk was, nooit bij de pakken neer ging zitten en overal een oplossing voor bedacht.”

De koning kan veel post verwachten.

“Haha. Precies.”

Foto door Nathalie Hennisare